COVID-19дун таркоосу менен Кыргызстанда бир катар талаш-тартыштар пайда болууда. Алардын ичинде үй-бүлөлүк, эмгек жана ишкердик. Мындай талаштарды чечүү үчүн сөзсүз эле сотко кайрылуу керекпи? Бирок өзгөчө азыркы учурда жаңы коронавирустун кесепеттеринен коргонуу абзел, жолугушуулар чектелүүсүү керек.
Мындай талаш абалдарды чечүүдө эң мыкты чечим – талаштарды чечүүнүн соттон тышкаркы алтернативдүү жолу болгон медиация. Кыргыз Республикасынын “Медиация жөнүндө” Мыйзамына ылайык сертификацияланган бейтарап медиаторлор талаштарды жашыруун, үнөмдүү жана ыкчам чечүүгө жардам берет. Ошол эле учурда алар видео чалуу технологияларын колдоно алышат.
Республикалык медиаторлордун коомдоштугунун жетекчиси Гүлсина Кожоярованын айтымында, медиация үзгүлтүккө учураган байланышты калыбына келтирүүгө мүмкүнчүлүк ачат. Ошол эле учурда, медиацияны бетме-бет өткөргөн жакшы, анткени катышуучулардын маанайын, мимикасын жана жүрүм-турумун байкоо керек. Анын айтымында, ” медиация процессинин коопсуздугу үчүн медиатор жооп берет жана баштапкы баскычта катышуучулар көп учурда агрессивдүү иш алып барышат”.
“Эгерде катышуучулардын коопсуздугуна эч кандай коркунуч болбосо жана алар ар башка жерлерде жашашса, жолдо жүрүүгө чектөөлөр болсо, анда онлайн-медиация мындай талаштарды чечүүгө жакшы мүмкүнчүлүктөрдү түзөт”, – дейт Кожоярова.
Талаштын тараптары медиатор менен онлайн же бетме-бет жолугуп сүйлөшүүсү керек. Анда медиатор тараптарды угуп, медиация жөнүндө кененирээк айтып берет. Эгерде дистанциялык байланышка чыгууга талаптардын мүмкүнчүлүктөрү болсо, анда онлайн-медиацияны сунуш кылат. Тараптар өздөрүнө ылайыктуу медиаторду Республикалык медиаторлордун коомдоштугунун реестринен таба алат. Ал жерде үй-бүлөлүк, коммерциялык же калыбына келтирүү медиациясына адистешкен 200дөн ашуун медиаторлордун ысымдары жана байланыш маалыматтары көрсөтүлгөн.
“Натыйжада тараптар ар биринин кызыкчылыгына жооп берген чечим кабыл алышат. Тараптар кол койгон медиация келишими юридикалык күчкө ээ”, – деп Гүлсина Кожоярова баса белгиледи, “Тажрыйба көрсөткөндөй, чыр-чатактын тараптары аны чечүүгө ниеттенишкенде, алар ар дайым бир пикирге келишет.”
Адистердин айтымында, онлайн медиациянын артыкчылыктары да, кемчиликтери да бар. Биринчиден ал тез, анткени талаштын тараптары атайын бир жерге баруусунун кажети жок. WhatsApp, Telegram, Skype же Zoom аркылуу коопсуз видео чалуулар жетиштүү. Экинчиден, бул үнөмдүү, анткени медиаторлордун кызматы сот акыларына, сот процесстерине кеткен убакытка жана ресурстарга караганда аз чыгымды талап кылат. Үчүнчүдөн, ал коопсуз жана купуялуу, анткени катышуучулардын талаш-тартыштары жөнүндө маалымат эч жерде чыкпайт, медиатор бул сырды сактоого милдеттүү. Бирок, үй-бүлөлүк талаш-тартыштарда жана чыр-чатактарда тараптар бир жерде болуп, алардын коопсуздугуна коркунуч туула турган болсо, анда онлайн медиация колдонулбайт.
Белгилей кетсек, Кыргызстанда Медиация жөнүндө мыйзам 2018-жылдын февралында күчүнө кирген. Андан бери жүздөгөн адистер окутулуп, Республикалык медиаторлордун коомдоштугунан медиаторлор сертификаттарын алышты. Бул ишаракеттерге USAID-IDLOнун “Ишенимдүү сот” программасы жана ЕРӨБ-IDLO Коммерциялык медиацияны өнүктүрүү долбоору көмөк көрсөткөн. Буга чейин медиаторлор талаш-тартыштарды тараптар менен жеке жана жалпы жолугушуулар аркылуу чечип келишсе, жаңы коронавирустун чыгышына байланыштуу алар онлайн жолугушуулар аркылуу дистанциялык медиацияны колдоно башташкан. Мындай медиациянын айырмачылыгы – бул процессти тезирээк, ийкемдүү, коопсуз жана үнөмдүү кылган технологияларды колдонуусунда.
