Эне тил — ар бир улуттун өзөгүн түзгөн өзгөчө кымбат мурас. Адам тили аркылуу ой-жүгүртүүсүн, руханий дүйнөсүн жана маданиятын муундан-муунга өткөрөт. Кыргыз тили болсо, кыргыз элинин миңдеген жылдык тарыхын, жашоо философиясын жана бай маданий мурастарын камтыган эң маанилүү курал. Бүгүнкү күндө кыргыз тилинин абалына көз чаптырсак, анын орду барган сайын татаалдашып, өнүгүүгө жол издеген тил болуп турат.

Кыргыз тилинин маанилүүлүгү эмнеде? Кыргыз тили — бул биздин улуттук иденттүүлүгүбүздүн башкы белгиси. Эне тилибизди сактоо менен биз ата-бабаларыбыздын тарыхын, каада-салтын, жүрүм-турум нормаларын сактап келебиз. Тил жок жерде улуттун өз алдынча жашап кетүүсү күмөн. Кыргыз тили аркылуу биз дүйнөгө өз дүйнө таанымыбызды, маданиятыбызды жана нарк-насилибизди көрсөтөбүз. Анын жардамы менен биздин элди билишет, баалашат, сыйлашат.

Эмне себептен кыргыз тили өнүкпөй жатат? Албетте, кыргыз тилинин өнүгүшүнө ар кандай социалдык, экономикалык жана саясий факторлор таасир этет. Алгач, тилдин колдонуучулары азайып жаткандыгы чоң көйгөй болуп саналат. Урбанизациянын күчөшү менен көптөгөн кыргыздар орус жана башка чет тилдерге өтүп, эне тилибиз күнүмдүк турмуштан четтеп кала баштады. Шаарларда жашап жаткан балдар орус же англис тилдерин окууга артыкчылык берип, кыргыз тили алар үчүн экинчи планга өтүп калды.

Экинчиден, мамлекеттик деңгээлде кыргыз тилине болгон көңүлдүн жетишсиздиги байкалат. Мисалы, мамлекеттик мекемелерде кыргыз тилинин кеңири колдонулбашы, орус тилинин басымдуулугу кыргыз тилинин өнүгүүсүнө тоскоолдук кылууда. Мектептерде, ЖОЖдордо кыргыз тилин окутуу жетишсиз деңгээлде жүргүзүлүп, аны тереңдетип үйрөнүүгө шарттар түзүлбөй келет.

Үчүнчүдөн, маданий жана билим берүү чөйрөлөрүндө кыргыз тилинде сапаттуу контенттин жетишсиздиги көйгөй жаратат. Көпчүлүк адабий чыгармалар, илимий изилдөөлөр жана маалымат каражаттары башка тилдерде жарыяланууда. Бул кыргыз тилинин дүйнөлүк аренада колдонула албай жатканынын белгиси.

Эне тилди өнүктүрүү үчүн эмне кылуу керек? Биринчиден, кыргыз тилин сүйүү жана ага сый-урмат көрсөтүү ар бир кыргыздын жүрөгүнөн башталышы керек. Ар бир ата-эне балдарына кыргыз тилин үйрөтүп, аны сүйүүгө үндөшү абзел. Бала бакчадан тартып, мектепке чейин кыргыз тилинин маңызын терең түшүндүрүү менен, эне тилинде ой жүгүртүүнүн маанилүүлүгүн жайылтышыбыз керек.

Экинчиден, мамлекеттик деңгээлде кыргыз тилинин колдонуусун күчөтүү зарыл. Тил саясатын күчөтүү, мамлекеттик мекемелерде, билим берүү системасында жана медиада кыргыз тилин колдонууга өзгөчө көңүл буруу — бул улуттук иш. Орус же башка тилдер менен катар эле кыргыз тилинде маалыматтардын, адабий чыгармалардын, илимий эмгектердин көбөйүшү шарт.

Үчүнчүдөн, санариптик дүйнөдө кыргыз тилинин ордун бекемдөө өтө маанилүү. Бүгүнкү күндө интернеттеги, социалдык тармактардагы жана медиа платформалардагы кыргыз тилиндеги контентти көбөйтүү — эне тилдин жаштар арасында популярдуулугун арттырат. Жаштардын көңүлүнө туура жол менен кайрылып, заманбап технологияларды колдонуу менен кыргыз тилинде сапаттуу билим жана маданият жеткирип, улуттук баалуулуктарды жаңыланган формада жайылтуу керек.

Кыргыз тилинин улуулугун жана маанилүүлүгүн баса белгилеп кеткен көптөгөн чыгаан инсандарыбыздын сөздөрү бизди шыктандырып, эне тилге болгон сый-урматты ойготот.

Аалы Токомбаевдин сөзү:

“Эл барда тил жоголбойт, тил барда эл жоголбойт.”

Бул сөз бизге тил менен элдин биримдигин жана бирин-бири сактоо зарылдыгын түшүндүрөт. Эне тилибизди жоготпой, аны сактап калсак, улутубуздун да күчтүү болору айдан ачык. Тил — бул улуттун жаны, аны сактоо ар бирибиздин милдетибиз.

Чыңгыз Айтматов:

“Тилдин кереметин айт, ошол тилде ким гана болбосун, эгерде ал тилде сүйлөсө, ошол тилдин куту анын жүрөгүнө орноп, анын аң-сезимине эне тилинин нукура руханий дөөлөттөрү сиңип кетет.”

Айтматов бул жерде тилдин руханий күчүн баса белгилейт. Кыргыз тили аркылуу биз ата-бабаларыбыздын нарк-насилин, дүйнө таанымын, жашоого болгон көз карашын сактайбыз. Эне тилибизде сүйлөө менен биз руханий дөөлөттөрүбүздү жаңы муунга өткөрө алабыз.

Калык Акиев:

“Тилиңди сүй, тилиң менен улут болосуң, тилиң менен таанылмаксың.”

Бул сөздө кыргыз тилин сыйлап, аны сактоонун улуттук өздүккө түздөн-түз тиешелүү экени айтылат. Тилдин жоктугу улуттун жоголушуна алып келиши мүмкүн, ошондуктан эне тилибизди сактоо аркылуу биз өздүгүбүздү таанытып, дүйнө жүзүнө кыргыз элинин баркын көрсөтөбүз.

Бул улуу инсандардын айткандары бизди эне тилибизге дагы да чоң урмат менен мамиле кылууга чакырат. Кыргыз тилин сактоо жана өнүктүрүү — бул улутубуздун келечегин куруу, ар бирибиздин жүрөгүбүздө кыргыз тилинин улуулугун сезүү жана аны кийинки муундарга мурас кылып өткөрүү дегенди билдирет. Тилди сактап, өнүктүрүү менен биз улутубуздун күчүн, маданиятын, жана руханий мурастарын даңктай алабыз!

Кыргыз тили — биздин улуттук дөөлөтүбүз, биздин руханий касиетибиз. Ал тилибизди сактап калуу үчүн биримдикте аракет кылсак, анын келечеги кең, өнүгүүсү чексиз болот. Эне тилибизди сыйлап, аны өнүктүрүү үчүн ар бирибиз күн сайын кичинекей болсо да кадам жасашыбыз керек. Бүгүн тилге болгон мамилебиз, эртеңки муундун маданий мурасына айланат. Тил — бул жашоонун күзгүсү, ошол күзгүнү татынакай сактап, ар бир сөзүбүздү жакшылыкка, биримдикке, өнүгүүгө арнасак, эне тилибиздин келечеги жаркын жана түбөлүктүү болот. Тилдин күчү — анын колдонуучуларында. Эгер биз күнүмдүк жашообузда кыргыз тилин активдүү колдонуп, аны сүйсөк жана даңазаласак, эне тилибиздин келечеги кең жана түбөлүктүү болот.

Келгиле, үйрөнөлү, эне тилде сүйлөйлү! Жаштарга, келечек муунга кыргыз тилин урматтап, сүйүп, аны менен сыймыктанып жашоону үйрөтөлү. Тилибизди сактоо — өзүбүздү, улутубузду сактоо!

Автор: Сезим Муканбет кызы.