«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Карызга берилген акчаны өндүрүү жана карызга акча берүү келишимин жокко чыгаруу» темасындагы «Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсүнүн алдын – ала жарыясы.
«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
Өткөн жылы КТРК коомдук каналында көрүүчүлөр кыргыз жана орус тилдеринде “Ачык-Айкын” укуктук берүүлөрүнүн циклин көрүштү. Азыркы учурда жаңы сериялары даярдалып жатат.
“Берүүнү тартаардан мурда биз абдан актуалдуу болгон жарандык иштерди изилдеп чыктык. www.sot.kg адистештирилген порталы баалуу ресурс болду. Азыркы мезгилде ушул сайтта 50 миңден ашык сот иши жарыяланган.” – дейт “Ачык-Айкын” программасынын продюсери Марс Тулегенов.
“Өтө көп кездешүүчү жарандык сот талаш-тартыштары – бул мураска калтыруу тууралуу, ата-энелик укуктардан ажыратуу жана калыбына келтирүү жөнүндө, карызды өндүрүп алуу ж.б. тууралуу талаш-тартыштар. Ушул бардык териштирүүлөр биздин сценарийлерибиздин негизинде камтылган, бирок биз албетте аты-жөндөрүн, окуя болгон мезгилди жана жерди өзгөрттүк, аларды телевизиондук берүүнүн форматына ылайыкташтырдык” – дейт Тулегенов.
“Ачык-Айкын” негизги тараптардын – доогердин, жоопкердин, прокурордун, күбөлөрдүн, эксперттердин жана судьянын катышуусу менен сот процессин элестетет. Көрүүчүлөр алгачкы берүүлөрдү көргөндө Россиянын “Час суда” аттуу берүүсүнө окшоштурушкан. Бирок сот процессине окшоштурулган же сот процесси берилген телевизиондук берүүлөр көптөгөн өлкөлөрдө, анын ичинде Германияда, Украинада, АКШда жана испан тилдүү өлкөлөрдө бар.
Тулегенов айткандай, чыгармачыл топ долбоорду чет өлкөлүк программалардын ийгилигин кайталоо максатында эмес, калктын укуктук сабаттуулугун жогорулатуу, мыйзам чегинде адам өзүнүн укуктарын кантип коргой алаарын жана коргошу керектигин, талаш-тартыштарды жана пикир келишпестиктерди кантип чечсе боло тургандыгын көрсөтүү максатында ишке ашырууда.
Ошол эле мезгилде, көрүүчүнүн кызыгуусун жаратуу үчүн программанын авторлору ТВ шоунун элементтерин колдонушту. Программада доогерлердин, жоопкерлердин жана күбөлөрдүн ролдорун актерлор ойношту, бирок жактоочулар, прокурорлор жана судьялар – бул кесипкөй юристтер.
“Ачык-Айкын” укуктук телеберүүсү АКШнын Эл аралык өнүктүрүү боюнча агенттигинин (USAID), IDLOКыргызстан Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун жана КТРКнын колдоосунда иштелип чыкты.
IDLO Кыргызстандын КР Судьялар кеңеши жана КР Жогорку сотунун алдындагы Сот департаменти менен байланыш боюнча консультанты Карыбек Дуйшеев уюмдун башкы миссиясы – бул укуктун үстөмдүүлүгүн күчөтүү экендигин белгилейт.
“Ушул сыяктуу берүүлөр калктын чыр-чатактарды чечүүдө сот органдарынын ролу тууралуу эң негизги укуктук билимин жана кабардар болуусун жогорулатууга багытталган. Сот процесси, сот учурунда жүрүм-турум эрежелери деген эмнени билдирээрин көрсөтүп, укуктук мейкиндиктин чегинде укукту коргоо жаатында белгилүү бир билимдерди жана көндүмдөрдү берүү зарыл”, – деп эсептейт Дуйшеев.
Марс Тулегенов “Ачык-Айкын” ТВ берүүлөрүнүн жаңы сериялары динамикалуу жана мазмундуу болду дейт.
“Программа көрүүчүлөрдүн кызыгуусун жаратат жана чындыгында пайдасын берет деп ишенем”, – деди ал.
Сюжеттердин негизинде реалдуу сот иштери камтылды, анын ичинде http://www.sot.kg сайтына жарыялангандары да бар – бул сот иштерин, актыларды жана жыйналыштарды жарыялоо үчүн адистештирилген портал.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
Манас радиосунун “Потенциал” берүүсүндө Марс Тулегенов “Ачык-Айкын” ТВ долбоорун талкулашты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
Эфирдин коноктору: Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) консультанты Карыбек Дүшеев жана укутук телеберүнүн медиа-менеджери Марс Тулегенов.
«Ачык – Айкын» укуктук телеберүүлөр сериясы эң негизги укуктук билимдерди жана калктын чыр-чатактарды чечүүдө сот органдарынын ролу жөнүндө кабардар болуусун жогорулатууга багытталган.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
“Ачык-Айкын” укуктук телеберүүнүн продюссери Марс Тулегенов долбоор кандай жол менен ишке ашканын айтып берди.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун (IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
Исаев жөн турбастан далилдерди чогултуп калуу максатында арпанын басылганын, уйлардын издерин сүрөткө тартып алып, адегенде кошунасы Бакыт Азизовго барып доомат коет. Азизовдун 12 уйу каралбай калып, арпа тебелегени анык болуп чыгат. Бакыт Азизов өзү дагы баарын түшүнүп, келтирилген зыянды төлөп берем деп убада кылган. Бирок бир нече убакыт өткөндөн кийин Исаевдын койгон шартына макул болбогонун билдирет.
Чыдамы кеткен Айбек Исаев расмий түрдө доо арызы менен сотко кайрылат. Исаевдин айтымында зыяндын суммасы 197 миң 96 сомду түздү, бул суммага материалдык жана моралдык зыян кошулуп саналды.
Алардын ишин судья кантип карайт болду экен? КР мыйзамы боюнча күнөөлү тарап кандай жаза алыш керек? Бир чети баардыгы эле туура болуп жаткандай, уйлар арпа аянтын тепселеп кеткени анык, бирок 197 миң сом деген сумма кайдан келип чыкты? Чыгымды кантип тууралап санаш керек ? Чындыкты кантип издеп тапса болот? Ушул жана башка суроолорго жоопту «Ачык-Айкын» укуктук теле берүүсүнун жаны санында көрө аласыңар. Жаңы берүүнүн темасы: «Эгинди тепсеп салуунун айынан болгон зыянды өндүрүү”.
«Ачык-Айкын» ТВ берүүнүн продюссери Марс Тулегеновдун айтымында долбоордун башында эксперттик фокус өгруппа түзүлүп алар Кыргызстандын ар бир областына барып эл менен жолугушууларда эң маанилүү маселелерди талкуулашкан.
«Алардын ичинен эң курч маселелердин бири болуп эгинди тепсеп салуунун айынан болгон зыянды өндүрүү деп айтылды. Биз элдин үнүн угуп турмушта болуп жаткан талаш-тартыштын негиздерине таянып, атайын ТВ берүүлөрдү түзгөнбүз», -деп тушундурмө берди Марс Тулегенов.
Анын айтмында долбоордун эң негизги максаты бул укуктук билимдерди жана чыр-чатактарды чечүүдө сот органдарынын ролу жөнүндө кабардар болууну жогорулатууга багытталган.
Кыргызстандын басымдуу көпчүлүл эли элет аймагында жашайт. Расмий маалыматка таянсак алты миллион адамдан, төрт миллионго жакыны айыл тургундары, ал эми 2 миллиондон ашыгы шаардыктар. Элеттин дүң продукциясы өлкөнүн өнүгүп өсүшүнө чоң салым кошот. Мисалы, статистика маалыматын алсак, өлкөнүн ички дүң өндүрүмүндө айыл чарбасынын жалпы көлөмү197065,8 сомду түздү. Негизги айыл чарба продукциясын жеке менчик чарбалар өндүрүшөт.
Статистика комитетинин маалыматына ылайык негизги айдоо аянnтар жеке менчик дыйкандарга таандык. Мисалы, республика боюнча айдоо аянтынын 922,7 миң гектары, же болбосо 72,1% дыйкандардын жеке менчигине тиешелүү. Ал эми мамалекттик жана коллективдүү чарбалар 41,5 миң гектар же болбосо 3,2% гана түзөт.
Жеке менчик чарбалардын өсүшү менен бирге мыйзамдын нормалыры да так аткарылышы керек. Мыйзамдын бузулбай сакталып аткарылышы абдан маанилүү.
Мыйзамды билүү жана аткаруу бул жарандардын жашоосунун оң тарапка өзгөрүшүнүн кепилдиги деп ишенет судья Мактым Калимбетова.
«Акыркы убакта эгинге келтирилген зыян боюнча талаш-тартыштардын саны өсүп жатканы байкалат. Эгер мурун көбүнчө «кыргызчылыкка» салып коюп болор иш болду деп койсо, эми ар бир адам өз кирешесин, жана зыянын санап калды. Бирок көпчүлүгү сотко кантип арыз жазыш керек, кантип далилдерди чогултуш керек экенин билишпейт. Ошол эле моралдык материалдык зыянды кантип санаш керек, ал сумма кайдан чыгат, кантип бааланат? Ошондуктан жабыркагандар көбүнчө адвокаттарга кайрылышат»,-дейт Калимбетова.
Судья айткандай мындай конфликттерди чечиш абдан татаал, анткени эки тарап тең өз пикирин жакташып, экөө тең өз позициясын туура көрүшөт.
«Эгер биздин элдин укуктук билимдерин көтөрсөк биз көп конфликттерди башынын эле жокко чыгармакпыз. Ар бир адам түшүнүш керек, эгер менин укугум тепселсе, мен мыйзам боюнча өз укугумду коргоого акым бар деп, ал эми менин малым бирөөнүн эгинин тепсеген болсо бул зыянды мен төлөп калам деген ой болуш керек»,- дейт Калимбетова.
Дыйкандар өздөрү айткандай, айыл чарба өндүрүшү бул көп убакытты жана көп ресурсту талап кылган тармак. Ал эми мыйзам бузуулулар элдин байлыгын азайтууга алып келет. Өзүнүн жана айылдаштарынын укугун сыйлоо бул баардыгынын кызыкчылыгына пайда келтирүүчү иш болуп калмакчы.
Толук телеберүү:
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
«Ачык-Айкын» укуктук телеберүүсү Америка Кошмо Штаттарынын эл аралык өнүктүрүү агентствосу (USAID), КТРКнын жана Өнүгүү үчүн укук боюнча эл аралык уюмдун(IDLO) колдоосунда USAID -IDLO Кыргыз Республикасындагы сот системасын бекемдөө программасынын алкагында иштелип чыкты.
